K’LOJ XJAL Q’IL TWITZ AQ’UNTL
Wi’xin, Kawoq Baldomero Cuma
Aq’unal ti’j yol Kaqchikel, ajxnaq’tzal, b’inchal u’jb’il ex q’ol xnaq’tzb’il te xewb’aj maya (Ajq’ij). B’inchal oxe u’jb’il (“Xjelb’itz te xnaq’tzb’il ekx t-xew maya”, “Runataxik, Qak’aslem: N-chi tzaj t-xnaq’tza’nqe kyb’aj anqib’il “, tuk’el ju “Tawetamaj Kaqchikel: Xnaq’tzana ti’j Kaqchikel, B’e tun t-xi’ t-xnaq’tza’na twitz tx’otx’”). A Kawoq, jun xjal n-yolin toj yol Kaqchikel te tnam te Santa María de Jesús, kab’laj ab’q’i t-xnaq’tzb’il te ajxnaq’tzal yol ikx o tz’onin ti’j xnaq’tzb’il ti’j yol ikx ti’j t-xnaq’tzb’il USAC (Guatemala), Universidad Tulane, Universidad te Texas toj Austin, a Universidad te Nueva Orleans tuk’el ikx toj Universidad te Redlands.
Maria Tomás Gaspar
A n-b’iye Maria Gaspar. N-chin najane atzun Greenville, Carolina del Sur aqine jun xjal ati tojtzqib’il maqa in yolin toj junxichaq yol in, etzun yol in b’an nchk’b’ane toj eju: Chuj <>Me’x yol Kyol mos<>Kyol mos. Ayin jun xjal tzajni toj tnam te Guatemala, ul itz’je toj San Sebastián Coatán, toj tnam te Huehuetenango. Ma tzaj q’on jun kʼiwbʼil ikx jun oklenj weye te ẍi nul itzʼjye toj jun tnam ja in chi yolina xjal toj kyol kwinaqil, in xi nqʼoʼne chjonte tiʼj jlu. A Chuj, jun kyxol txqan yol maya te tnam te Guatemala, jun kyxol kab’e yol a in b’anta nchik’b’anaye. Jun xawan oyaj weye tu’n ẍi saj xnaq’tza’ne toj n-k’walale, qu’n mya noq o’kx n-chi yek’unte alkye qine ex jatumel ẍi tzaje, ikx in tzaj q’o’n jun oklenj weye tun wonine kyi’j txqantl xjal. N-chin tzalaje tu’n tu’n in xi nq’o’ne jun yek’b’il ikx onb’il kye txqantl xjal. A te wo’k wapjye twitz, nim mya b’an ul kanun wi’b’aje ti’j nxnaq’tzb’ile ikx tu’n naq’etye ti’j jun ak’aj anq’ib’l ti’j yol txa kwest ela toj nwutze, naq tzun a ma tz’onin wi’je tu’n tel nnik’e ti’j nya b’a’n in che ok we’ nim xjal in che pon toj tnam te Estados Unidos tla in b’ant yol kyun ikx tla in chi kane’ ti’j kyol ikx ti’j kyanq’ib’il. Tzalajb’ilxix weye tu’n in b’an txqan yol wu’ne ikx in chi tzalaje tu’n in b’an tpo’q’ij yol wuye tu’n tzun t-xi nchik’b’ane kye wnaq aj xim in xi qaman kye, axixtzun toj tnam te Chuj, n-chi b’aj t-xiten ky-b’inchb’en yol, tuntzun tb’aja paʼbʼil qxole yol, tzalajsb’ilxix tnal ikx xawan. Tuk’il nya’ kwest tu’n tokx toj internet ex junjuntl tu’mel tqanil toj amb’il ja’lo, aqe’ k’wal nchi ch’iy ja’lo toj kyol mos nchi xnaq’tzana toj jaxnaq’tzb’il b’anqa tojx kykojb’il in chi xnaq’tzana, ikx tla jun kyaq’unb’il in xi q’o’n tu’n tb’an ktz’ib’an, ku’jin toj kyol kwunaqil, qumxtzun eju qyol ch’inaq k-kub’ naj. A txim wanmiye ikx a wajb’ile t’ij jun aq’untl lo’n autzulo toj txqan ab’iq’itl tzul ewklo k’wal kyuk’il tej wnaq ok kxel q’o’n jun amb’il kye maqa jun ktemb’il tu’n kxnaq’tzan ikx tu’n txi kxnaq’tzan txqantl xjal ti’j qyol tuntzun lay kub’a naja qyajil ikx tu’n tel knik’ ti’j qyajil. Te weye, a n-ok te jun tnej aq’untl lu jun ti’x nim toklen ex jun tzalajb’il, extzen ax ikx il ti’j tu’n t-xi q-b’inchen axju.
Ayin jun xjal n-ok t-xnaq’tza’n t-xnaq’tzb’il extzen jun t-xnaq’tzb’en ATA exttzen CATI tzaj q’o’n jun oyaj te t-xnaq’tzb’il kye xjal n-xnaq’tzan kyi’j yol te ATA exttzen AFTI toj #ATA64 Miami.
Dr. Stephanie Wood, Ph.D
A Dr. Stephanie Wood n-xnaq’tzan kyi’j aq’untl te Wired Humanities Projects, tzaj q’o’n toj Universidad te Oregon exttzen jalin t-xi’ t-xnaq’tzan tib’. Onin tu’n t-xi b’inchet ex kukx n-xi tq’o’n onb’il tkyaqil q’ij ti’j t-xmilal tqanil n-ku jyon ti’j t-xe Diccionario Nahuatl toj Internet., aju at mas te 150,000 xjal n-ku tz’ajb’en toj ab’q’i. Onin tu’n t-xi b’inchet ex kukx n-ok t-xnaq’tza’n tkyaqil q’ij toj t-xmilal tqanil n-ku tz’ok t-xnaq’tza’n t-xe t-xmilal Nahuatl Online, aju at mas te 150,000 xjal n-ku tz’ajb’en toj ab’q’i. A diccionario lu at t-xilen t-xnaq’tzb’il John Sullivan extzen jun k’loj xjal n-chi yolin kyyol toj tnam te Instituto de Enseñanza y Investigación Etnológica de Zacatecas (IDIEZ).Ax ikx n-b’inchante aju Lexico Visual de Jeroglíficos Aztecas, tuk’e junjun tchik’b’ab’il ex t-xnaq’tzb’il kyi’j 5,000 glifos te nahuatl n-chi b’ant jyet (toj mayo te 2024). Juntl k’loj b’incha’n tu’n Dr. Wood n-ok q’o’n tb’i te Mapas te Proyecto, aju’ n-okx toj junjun u’j b’incha’n kyi’j tilb’ilal kye xjal te tnam tuk’e junjun tz’ib’b’il ex junjun t-xilen. O tz’ib’in jun u’j, o tz’ok t-xnaq’tza’n jwe’ antologías, extzen o tz’etz t-xnaq’tza’n nimku tqanil toj u’j. O tzaj tk’amo’n tkyaqil moqa junjun 14 onb’il te National Endowment for the Humanities extzen mas te 11 ab’q’i te onb’il te National Endowment for the Humanities extzen mas te 11 ab’q’i te onb’il te National Park Service te u’j b’incha’n kyu’n xjal te tnam extzen te xnaq’tzb’il toj internet Honoring Tribal Legacies. Toj amb’il ja’lo tzaj tqona t-xnaq’tzb’il te Kislak toj ja te u’jb’il te Congreso (2022-23) te t-xnaq’tzb’il te t-xnaq’tzb’il tuk’e Nahuatl.
Misael Itzep
Yol n-chi yolin: K’iche’, achi, español e inglés.
Aq’untl: Ajb’inchal yol
Najb’il te najb’il: N-chin anq’ina toj jun tb’anil tnam te California
Nimxix nchin tzalaje tu’n wokxe toj aq’untl lu, in xi nnimane qa nim toklen tu’n kyklet qe yol maya, mya’ o’kx toj qe tten in che yolin toj kojb’il, ax ikx toj tajlal aju kyajb’il k’loj xjal in che b’et toj juntl tnam in tzyet tu’n kych’iy toj juntl tnam ex toj juntl yol.
Gaspar Tomas
“Txajineq’teq’ hemasanil, jun skawil hek’ul, k’al hewatx’ jayub’al” Jun q’olb’eb’il ex jun tb’anil k’amob’il kye kykyaqil. A n-b’iye Gaspar Tomás. Maya Intérprete (Q’anjob’al ex Akateko), Diseñador Gráfico te Iconografía Maya, ex b’inchal te Neo-Q’anjob’al (k’loj ku’xun Maya). Tnejel t-xe’chil aye maya te América, ul itz’j ex jaw ch’iy toj Laurens, Carolina del Sur, tuk’e t-xe’chil Jolom Konob’ (Santa Eulalia) extzen Paiconop Grande (San Miguel Acatán) Huehuetenango, Guatemala. . Ik tza’n jun t-xe’chil ex jun yolil kye kab’e k’loj yol, Ma tz’ok nq’o’ne te n-ximb’etze tun t-xi nq’o’ne juntl majl ex tun n-xi n-wa’ne juntl majl tkyaqil q-nab’l kye q-xe’chil tza’n t-xi b’inchet toj t-xmilal tnam te Estados Unidos. tu’ntzun tel kynik’ ku’xun kyi’j kyxe’chil. Tzaj tq’ama’n, nimxix n-chin tzalaje tu’n n-tene toj jun tb’anel aq’untl lu extzen wajb’ile tu’n n-ximane ti’j alkyexku nya b’a’n. Tu’n tb’ant ex tu’n tch’iy aq’untl lu tuk’il ojtzqib’il ojtxi ex te ja’lo, tu’n t-xi’ q’et jun tq’ajq’ajel kywi’ kyk’wal ex kyky’ajal kykyaqil tnam maya toj twitz tx’otx’ lu’ kukx nxi’ tch’ixpu’n tib’.