TQANIL TI´J

"Nchi tzalaje ti’j jun aq’untl te tnam tu’n alqexku xjal in b’an txi tkayin, tch’ixpu’j ikx tu’n tb’incha’j. Jun onb’il tb’anil nim toklen ikx nchi tzalaje tu´n aqinxjune in chi aqunane ti’j."

Gaspar Tomas

T-xim aq’untl

A Maq aq’untl t’ij kob’il Yol ikx t’ij ma kub’b’inchan toj xqutzib’ tib’aj tchwinqlal Yol twitz Paxil ma kub’ b’inchet tu’n tel qnikʼ tiʼj toklen ikx qun itil tu’n t-xi q’met tumel kye xjal e in chi yolin toj ky-yol, toj tzun tq’ijlalil jalo, x-ala jun nejenel kye tu’n t-xi tq’o’ yek’u kyanq’b’il tnum toj Estados Unidos. Aju Maq aq’untl in tzaj tyek’un jun tumel onb’il se’n tu’n tjaw ch’iya toklen kyol xjal ikx in tzaj tq’man qa ati tu’n qyolin atl q’ij toj qyol ikx toj xnaq’tzb’il kxol nimaq xnaq’tzal kukxtzun kjunaj k’okyla tipumal oklenj kyi’j txqan yol ikx tu’ntzun toka jun nin oklenj kye xjal ti’j ky-yol ikx tu’n lay chi ex ik’anatl twitz lex tx’otx’, atzun jun xim toj nin amb’il a tu’n tjaw ch’iy oklenj, ikx kyoklen xjal ikx tuʼn tten tzaqpibʼil.

A MasterWord tuky’il Instituto MasterWord ma tzaj kyq’o’n jun amb’il te b’inchb’ilte ju chik’b’al t-xilen yol a tten elqexku kxel yokchante tu’n tzun t-xi qʼet jun amb’il kye nimaq ajxnaq’tzanjtz kyi’j yol tu’n tkub’ kyaq’pun kyojtzqibʼl ikx tu’n t-xi kyq’o’n jun k’loj txol yol a tzajni q’o’n, jun oklen tuʼn t-xi kyaq’pun maqa tu’n tajb’en toj amb’il ti’j kaw’b’il ikx ti’j q’anb’il. Tnejilxix ati ju’n tb’anel tumel xkub’ ximan kyi’j jun k’loj xjal e in chi yolil toj junjun yol tu’n kyok te jun nejinel ti’j techlalil kubʼni qʼoʼn ti’j maq aq’untl ikx tu’n txi kyaq’pun tten maqa tzeʼn jaku chi onina kywinaqil tiʼj aq’untl ikx tuʼn tok tilel jun kolb’il ti’j yol tu’n mi lay chi kub’a najaqe yolilte. Inxix qo txokone tu’n kyonin eju xjal in chi yolin toj kyol kchman, eju xjal in chi yolin toj kyol kchman tz’qekux ik’pun niqe toj tnum te Estados Unidos, eju nimaq ajxnaq’tzanjtz ti’j yol e in chi aq’unan kyuk’el ajxnaq’tzajtz ti jun kyojtzqib’l xawankuxix ikx in chi yolin b’anxix toj kyol kchman. Aj tkub’ q’o’n jun txolal onib’il toj Estados Unidos ikx toj Tnam te Paxil, aju qaq’un ok k’wel b’inchet kyb’aj jun k’al (20) yol eju ojtzqiʼn kywutz toj Tnam te Paxil ikx kb’antel tzuntzu jun chik’b’al t-xilen yol xawankuxix kyun xjal ikx ktzajel q’o’n jun oklenj tu’n tajb’en kyun xjal in chi yolil toj kyol kchman. A

toj ch’in yol

A Maq aq’untl t’ij kolb’il Yol ikx Digitalización te txqan Yol Maya ma kub’ t-ximan tu’n tk’ub’ yek’it kayi’n aquntl toj juntl tumel tu’n tajb’en ikx tu’n taq’unet tu’n alqexku xjal ikx kye xjal at kyojtzqib’il ti’j yol maya toj tnam te Paxil ikx toj tkyaqil Norteamérica ikx Centroamérica. N-qo aq’unane kyuk’el xjal a kyojtzqib’il ti’j se’ntoq kyanq’ib’il xjal. Ikx ky-yol, a xnaq’tzb’il ti’j kyanq’ib’il ikx ti’j ky-yajil, ikx se´n qe kxnaq’tzb’il in chi onin tu’n txi q´et jun aq’unb’il ikx xnaq’tzb’il en linea tuk’il jun xim tu´n txi xq’uqin txqan yol ikx kyanq’b’il mayas. Aqo´ye n-qo aq´unane junx kyuk´el xjal nchi yolin toj yol maya ikx ax kxim aqe tun txi qk’uj ti’j tchwinqlal yol toj tzun jun nin amb’il kye txqan yol e in chi kyej kyek’un kye kch’xul mya junx kyten, nonqux n-chi ch´expaj ex n-chi b´aj ky-b´inchan toj tnam te Paxil ikx kyoj tkojb’il. N-qo yoline ti´j qa aju tanmi jun anq’ib’il xi taya ti’j yol ikxtzun n-xi qq´o´ne txokb´il kye wnaq tu’n ky-ajben tu´n k-kolo’n kyi’j yol mayas ink tu’n t-xi k-k’ujlalin ikx txi kyek’un ky-nab´l ti´j tanmi anq’ib’l eqe maya.

Qkyaqilx in kubʼ qximen qa eye oklenj te yol jun oklenj kye xjal. A Maq aq’untl t’ij kolb’il Yol in tzaj tqʼamaʼn jun majtl qa axix lu. Junx, mya naq in qo kolo’n kyi´j yol, ikx in el qnik’, n-qo tzalaj ikx in kub’ qchk’b’an a jun xawan anq’ib’il qan kyun xjal. N-qo yoline ti´j qaq´une ex ti´j q-xime qa kyaqilxju xjal junile kayi’n oklenj kye ikix
tu’n t-xi q´et amb´il kye xjal n-chi yolin toj tkyaqil yol tu´n tten junx kyoklen tu´n kyyolin, tu´n ky-xnaq´tzan, tu´n ky-tz´ib´in ex tu´n t-xi kyq´ama´n ky-xim toj yol alqexku qama jaw kjyo’n. Maske aju nab´il lu nya b´a´n kye qeju n-chi aq´unan tu´n ky-xq´uqin ex tu´n t-xi q´et juntl majl kyyol, il ti´j tu´n t-xi qna´n qa matxi tz’ex ti’j 500 ab´q´i te yajb´il tzajni q’on kyi’j qyol, ma tz’o’n tzub’il ikx ma tz’el q’in jun kyoklem tu’n kyajb’en tkyaqil q’ij. At-xix tej kyul poq’li txqan xjal te Europa, eqeju xjal te tnam te América matxixix chi aq’unan tu’n lay kub’a naj kwunaqil ky-yol ikix kyanqib’l. Inx qo aqunane ti’j kolb’il kye junjun xjal, kye jaxjal, tnam te yolilb’il tu’ntzun mlay chi ex ijlanatl tu’n tpaj klok’.

N-qq´ama´n qa eju yol ikx anq’ib’il mayas nya naqx jun tixti xkej ten kyun ju ojtxi’ chman.
Toj juntl tumel, eqe qyol, qanq’ib’l ikx qtanam n-chi ch´iy,ikx in xi tx’ixpet knab’l ikx in kub’ kximan txqantl aq’unb’l tu’n kyok te jun nejenel te xnaq´tzb´il ikx ti’j xim.