MOLAM AJ K'EEHOL NA'LEB'
Qawa' Kawoq Baldomero Cuma, K'ojob'anb'il
Aj yeehol resil aatinob’aal Kaqchikel, aj k’utunel, aj tz’iib’anel, aj tz’iib’ahom tasal Hu, ut aj nawol ajleb’aal kutan Mayab’ (Aj Q’ij). A’an aj tz’iib’ahom oxib’ tasal hu (“Pensamiento Filosófico y Espiritualidad Maya”, “Runataxik, Qak’aslem: Reviviendo Nuestra Cultura”, and “Tawetamaj Kaqchikel: Aprenda Kaqchikel, Camino Para Entender la Cosmovisión”). Aj Ralch’och’ Kaqchikel aran Sta. María re Jesus yolajenaq wi’, Kawoq yoo chaq chi k’anjelak numenaq junmay chihab’ chi k’anjelak jo’ tz’aqal aj k’utul aatinob’aal ut xk’eehom xna’leb’ chi xkawob’resinkileb’ aj k’utunel sa’ k’ila ninqi tzoleb’aal USAC (Watemaal), Li Nimla Tzoleb’aal Tulane, Li Nimla Tzoleb’aal Texas sa’ xTenamitil Austin, Li Nimla Tzoleb’aal Ak’ak’ Orleans, ut Li Nmla Tzoleb’aal re Kaqich’och’ (Redlands).
Qana' Maria Tomás Gaspar
Qana’ Maria Gaspar ink’ab’a’. Wankin Greenville, South Carolina ut nakin’k’anjelak jo’ aj jalol aatinob’aal reheb’ li aatinob’aal: Chuj <>Inklees Kastiiy<>Laa’in aj q’axol ch’och’ re Watemaal, yolajenaqin aramn San Sebastian Coatan xyanqeb’ li ninqi tzuul sa’ rokeb’aal saq’e aran Huehuetenango. Osob’tesinb’ilin ut jwal sa sa’ inch’ool naq kinyolaa sa’ jun k’aleb’aal b’ar na’aatinaman jun aatinob’aal aj ralch’och’ ut ninb’anyoxi a’an. Aatinob’aal Chuj, jun reheb’ li k’ila aatinob’aal aj ralch’och’ Mayab’ aran Watemaal ut a’an jun reheb’ li aatinob’aal nakink’anjelak chi xjalb’al ru. A’an chaq jun nimla maatan chi xtzolb’al sa’ inkach’inal xb’aan naq moko k’a’j ta wi naxk’ut anihin laa’in ut linna’aj, naxk’e ajwi in’nawom chi xtenq’ankileb’ li was wiitz’in. Nunjenaq li wamn chi xwotz’b’al li waatinob’aal rik’ineb’ li poyanam. Xtzolb’al jalan aatinob’aal ut chanru li wank sa’ jun ak’ tenamit jwal ch’a’aj ab’an na’tenq’an we chi xtawb’al ru li k’ila ch’a’ajkilal wankeb’ wi’ naab’aleb’ aj q’axol ch’och’ anaqwan li nake’el chaq chi chalq sa’ Estados naq naji’ nake’ruhan chi aatinak jun ak’ aatinob’aal ut xtawb’a ak’ na’leb’ arin. Jwal nahula chiwu chi k’anjelak jo’ aj jalol aatinob’aal xb’aan naq nakin’xk’e chi xk’ub’sinkil wib’ chiruheb’ poyanam re xtenq’ankileb’ re te’chaabiloq xyu’am rik’in xnumsinkil raatineb’ sa’ aatinob’aal Chuj, sa’ komonil yooko chi numtak sa’ xb’een li ch’a’ajkilal ut k’ajo’ xch’ina’usilal a’an cho’q we. Wank li mu esil ut junjuunq chi k’anjelob’aal yalaq b’ar anaqwan ut eb’ li kok’al yookeb’ chi tzolok sa’ kaxalan aatin sa’ tzoleb’aal ut sa’ rochocheb’ ut moko nake’ruhan ta chi xtawb’aleb’ k’ila k’anjelob’aal chi tzolok ilok ru hu ut chi tz’iib’ak sa’ raatinob’aaleb’ aj Ralch’och’, chi jo’kan, eb’ li qaatinob’aal yookeb’ chi sachk timiltimil. A’ li woyb’enihom li wajom rik’in li k’anjel wanko wi’, a’an naq chiruheb’ li hab’ chalel, saaj poyanam, kok’al, toj ninqi poyanam te’ruhanq chi xtawb’al jun na’ajej b’arwi’ te’ruq chi tzolok ut k’utunink eb’ li qaatinob’aal li talajxk’ut aniheb’ sa’ xyu’ameb’ ut re ajwi te’ruhanq chi xnumsinkil xnawomeb’ ut raatinob’aaleb’ reheb’ li ralal xk’ajol ut xkolb’al rixeb’ xb’aan naq li qaatinob’aal naxk’uti aniho laa’o. Li okenk sa’ li k’anjel a’in jwal ch’ina’us ut numtajenaq xsahil inch’ool chi xb’aanunkil xb’aan naq aje’ li ru xb’aanunkil re hulak chi najt sa’ xb’ehil li chaab’ilal.
K’ojob’anb’ilin chi xjalb’al aatin sa’ raqleb’aal chaq’rab ATA, ink’ulum inq’ajkamunkil sa’ Xch’util CATI re ATA jo’wi’ ink’ulum inq’ajkamunkil re ink’anjel jo’ Ralal Xk’ajol Xch’och’el Sululil sa’ Xch’uutam ATA64 Tenamit Miami
Dr. Stephanie Wood, Tzolb'il
Li Dra. Stepahie Wood naxjolomi li Reech K’anjel re Xpoyanamil Ruchich’och’. k’ojob’anb’il sa’ Li NImla Tzoleb’aal Oregon li xaqxo chik anaqwan. A’an ki’tenq’an chi xyoob’ankil b’ar na’ruhan chi xsik’b’al resil molob’aal aatin Nahuatl sa’ mu esil b’arwi’ nake’k’uulank aatin numenaq 150,000 poyanam chiru li hab’ junjuunq. Li molob’aal aatin a’an xk’ulum xk’uuleb’aal raatin li qawa’ John Sullivan rochb’een k’ila ch’uut Aj Ralch’och’ re Li Tzoleb’aal re K’utum ut Patz’ok Poyanam aj Zakateka (IDIEZ). Jun chik k’anjel yoob’anb’il xb’aan li Dra. Wood, a’an jun na’ajej re Rilb’al Najter Tz’iib’leeb’ aj Azteka, b’arwi’ nake’ruhan chi xsik’e’k k’ila xtzolom resil ut xtz’ilom ix numenaq 5,000 li xnajter tz’iib’leb’ ah Nahuatl (jo’ tz’iib’anb’il sa’ xkutankil Mayp 2,024). Jun chik na’ajej sa’ mu esil b’ar naru chi xsik’b’al esilal re ak’ tzolom a’an li K’anjel re Reetalil Ruchich’och’, li yiib’anb’il rik’in xtz’iib’ahomeb’ xb’onomeb’ Aj Ralch’och’ rochb’een xch’olob’ankil li esilal ut jaltesinb’il ruheb’ li xch’olob’ahom. A’an xtz’iib’ahom jun tasal hu, kixch’utub’ xtz’iib’ahomeb’ chik aj tz’iib’anel chi xpuktasinkil raatineb’, ut kixpuktasi naab’aleb’ li xkok’ tz’iib’ahom. A’an xk’ulum jun raqal re kaalaju xmaatan chi tzolok k’eeb’il chaq xb’aan Li Molam re Xtzolom Poyanam ut xk’ulum ajwi’ xmaatan chi tzolok numenaq’ junlaju chihab’ rik’ineb’ Li Molam re Qasutamil Na’ajej sa’ xk’ab’a’ li xk’anjel re k’yuk, tzolok, ut xk’eeb’al na’ajej chi xtzolb’al xnaleb’eb’ Aj Ralch’och’ sa’ mu esil ut roxloqinkileb’ Xna’lleb’eb’ Aj Ralch’och’. Yoo chaq chi xmaataninkil Li K’ojleb’aal Kislak sa’ Li Nimla K’uuleb’aal Hu re Kongreso (2022-23) re x’xaqab’ankil li xk’anjel rik’ieb’ aj Nahuatl.
Qawa' Misael Itzep
Eb’ li waatinob’aal: K’iche’, Achi, Kastiiy, Inklees.
Ink’anjel: Aj Jalol Aatinob’aal
Xna’aj inwanjik: Naki’hilan sa’ li chaq’al ru na’ajej Kalipornia
Numtajenaq xshil inch’ool chi wank sa’ li ch’uut a’in, Laa’in ninpaab’ naq re xkolb’al rixeb’ li aatinob’aal Mayab’, moko k’a’aj ta wi’ aje’ li ru chi aatinak sa’ qatenamit, re ajwi’ re xkolb’al cho’q reheb’ laj q’axol ch’och’ li nake’el chaq sa’ ak’i tenamit najt wan wi’ ut li yookeb’ chi xtzolb’al ak’i aatinob’aal.
Laj Gaspar Tomas
“Txajineq’teq’ hemasanil, jun skawil hek’ul, k’al hewatx’ jayub’al.” Sahil ch’oolejil cho’q eere ut loq’e leek’ulunik cheejunjunqaleex. Laj Gaspar Tomas ink’ab’a’. Jun aj jalol aatinob’aal aj Mayab’ (Q’anjob’al jo’wi’ Akateko), Aj Yiib’ahom Jalamb’uch Mayab’ sa’ Mu Esil, ut Aj Tikibahom li Ch’uut Ak’i-Q’anjob’aal (Jun ch’uut reheb’ saaj poyanam Mayab’). Laa’in yolajenaqin jo’ Amerika-Maya’ aran Laurens, South Carolina ab’an inxe’toonal wankeb’ aran Jolom Konob’ (Sta Eulalia) jo’wi’ Paiconop Grande (San Miguel Acatán) Huehuetenango, Watemaal. Jo junaq ralal xk’ajoleb’ wiib’ chi wiib’ aatinob’aal li nakin’aatinak wi, a’ li wajom nawil chi ub’ej a’an rawinkil ut xch’olaninkil li qanawom a’ yal jo’ truq chiwu sa’ xtenamitil Estaados Unidos re naq eb’ li te’chalq chiqix te’ruhanq chi rilinkil li xwanjikeb’ li x’xe’toonil poyanam. Xyeeb’al a’in, numtajenaq xsahil inch’ool chi okenk sa’ li k’anjel a’in ut kawresinb’ilin chi numtaak xb’eeneb’ li k’ila ch’a’ajkilal wankeb’ wi’. Re naq li k’anjel a’in na’ruhan ajwi chi numtaak ut chaab’ilok rik’in reechaninkil li xna’leb’eb’ qaxetoonil poyanam ut chi xyalb’al qaq’e chi xk’eeb’al li na’leb’ a’an reheb’ li riimam ixqa’al riimam teelom eb’ li tenamit aj Mayab’ sa’ xb’een li qaruchich’och’ li junelik na’jala.