PA RI UWI’
“Je’l kin wilo chi are’ ki chuq’ab’ ri komon ri telik chikiwach konojel. Are wa’ jun patanib’al mayib’al uwach ri nim rajil, xuquje’ sib’laj kin ki’kotik chi in jun chke ri ajto’b’anelab’.”
“Je’l kin wilo chi are’ ki chuq’ab’ ri komon ri telik chikiwach konojel. Are wa’ jun patanib’al mayib’al uwach ri nim rajil, xuquje’ sib’laj kin ki’kotik chi in jun chke ri ajto’b’anelab’.”
ri kqaj
Ri chak rech kchajix ri taq ch’ab’al Mayas b’anom che rech kilitajik ri nim upatan xuquje ri kya’ tob’anik che kajwataj chke ri kech’aw pa we ch’ab’al ri che ek’o pa Estados Unidos. We jun chak ri are ktob’anik che ri taq ch’ab’al Mayas kekoj pa taq ja tijob’al rech kchokon chke ri taq k’o ketamb’al che ketob’an chrij we taq ch’ab’al ri rech jeri’ kqaya ub’ixik che utz taj che ksach kiwach ri taq winaq che kech’aw chupam ri taq ch’ab’al ri rech jeri’ kojkowinik kqab’ano che mas kajwataj ri taq winaq che kech’aw pa le ch’ab’al ri’.
Ri MasterWord xuquje ri Instituto MasterWord kiya’om ri tob’anik rech kb’an we jupuq taq tzij re ri ch’ab’al che b’anom ruk’ tob’anik che esam pa ronojel rech jeri’ ri k’o ketamab’al chrij ri ch’ab’al kekowinik kkiya ri ketamab’al rech jeri’ kojkowinik kqab’an jun cholajil re ri taq tzij che kekoj chuwach ri taq q’atb’al tzij xuquje ri taq ajkunanel. Sib’alaj nim upatan ri chak ri’ che ri taq kech’aw pa le ch’ab’al ri kekowinik ketob’anik rech kanimar ri chak ri jeri’ kanimar ri kekojow ri chak ri’ re ri ch’ab’al che are tajin kkoj nim chuq’ab’ che kumal ri kech’aw pa we ch’ab’al Maya ri. Kojchakun kuk’ ri kech’aw pa we ch’ab’al ri che are ri kich’ab’al che kkikojo chi’ xalaxik che k’ate xopan pa Estados Unidos, xuquje ri k’o ketamab’al chrij ri ch’ab’al che tajin kechakun kuk’ ri kech’aw pa le ch’ab’al ri xuquje ri k’o kitijonik chrij ri ch’ab’al. Rech jeri’ kkiya tob’anik chkixol ri EE. UU. xuquje Guatemala, ri qachak are kuk’am ronojel ri taq 20 ch’ab’al che k’o pa Guatemala che kkib’an jun jupuq taq tzij che qas kkojik xuquje tz’aqat rech kkikoj ri taq kech’aw pa le ch’ab’al ri’. Chi kanimar más ri chak, kqaj che knimar más ri ucholajil ri taq tzij che kkojik kuk’ ri taq ajq’atal tzij xuquje ajkunanel, xuquje jun cholajil che kruk’aj más taq tzij che kkikoj ri taq winaq pa le tecnología, rajil, tijonik xuquje etz’anem.
ri ub'anik
Ri chak re uchajixik ri taq ch’ab’al Mayas are jun chak ruk’ no’j che esam pa ronojel che b’anom kumal ri taq winaq che k’o ketamab’al chrij ri ch’ab’al Mayas pa Guatemala xuquje pa America del norte xuquje sur. Ri k’o ketab’al chrij are taq k’o ketamab’al chrij antropología, lingüística, estudios culturales xuquje tob’anik re chak xuquje etamab’al pa internet rech kechajix ri taq ch’ab’al xuquje b’antajik Mayas. Ri qachak are che kojchakun kuk’ ri taq winaq che kech’aw pa ri ch’ab’al rech jeri’ kojkowinik kqab’ano che ksach ta uwach ri taq ch’ab’al indígenas che k’o pa Guatemala xuquje ronojel ri taq utinamit. Qeta’m che ronojel ri ub’anik ri taq ch’ab’al e k’aslik rumal kichab’al ri winaq rumal wari kqaya ri sik’inik chke konojel ri kkiya ri kitob’anik rech ksach ta uwach ri ch’ab’al Mayas rech kkiya ri ub’anik xuquje kkib’ij ri ketamab’al chrij ri culturas Mayas.
Uj tak’al iwuk’ pa ri kojonik chi ri yata’yil ch’ab’al are’ ki yata’yil winaq. Ri Chak Chre ri Uchajixik ri ki Ch’ab’al ri aj Mayab’ ku kowirisaj ri qas tzij. Junam k’ut man xa qi ta ke’ qa k’ol ri ch’b’al, xane kqa ch’ob kiwach, kqa ya’ ki q’ij, xuquje’ kqa jach kiwach ri uq’inomal ri qa b’antajik ri kuj upis chupam. Kqa jikib’a ri qa ch’o’j xuquje’ ri qa ka’yib’al ri ujunamil chke konojel winaqilal are chi’ konojel kqa ch’o’jij rech kjikib’axik ri ajtzijonelab’ re ronojel taq ch’ab’al ya’tal chke ke’ tzijonik, chre ri reta’maxik, chre ri utz’ib’axik, xuquje’ chre ri ub’ixik jas kki na’o pa ri ch’ab’al kkaj kki cha’o. Pine we jun no’j re ukojik chuq’ab’ chqe ri uj ri kuj chakun chre ri uchajixik ri ch’ab’al xuquje’ ri uyaik rutzil uwach, ok’owinaq chik 500 junab’ re b’anow k’ax rech kqeta’maj chi pa taq le q’ij ri’ ri qa ch’ab’al xb’an k’ax chke, kyoq’ik, xuquje’ man ya’talta ukojik che ronojel q’ij ch’ab’al. Chi’ ri qas xki kojulo nab’e kqan ri ajch’aqap winaq, ri aj Sepk’ija’al taq winaq ki riqom k’ax pa uq’ab’ ri kraj kchup ki wach ri ki winaq xuquje’ ri ki ch’ab’al xuquje’ taq ki b’anob’al. Uj k’o chre ri uch’o’jixik rech mawi jun winaq, alaxik, on jun komon ri kwi ki ch’ab’al kki riq na k’ax xa rumal rech uxeteyil uwach ki ch’ab’al. Kqa jikib’a’qib’ chuwach le mayab’ ch’ab’al xuquje’ ri b’anob’al man are’ taj je’l taq etzeb’a’l re jun ojer ok’owinaq winaqirem. Xa ne k’ut, ri qa ch’ab’al, ri qa b’antajik, xuquje’ ri taq qa komon man ktak’e’ ta ki k’iyik, ki k’exenik, xuquje’chre ri uriqik ri patanib’al rech kqa riq ri qa tak’alib’al jawije rajawaxik kuj k’oje’ wi pacha qas je jun ajk’amal b’e re tijonik xuquje’ re chomanik.